Asbest was enkele decennia terug één van de meest populaire bouwstoffen. Niet verwonderlijk want de vezel bezit een reeks wonderlijke deugden: hij is hittebestendig, onbrandbaar, slijtvast, thermisch en akoestisch isolerend en gemakkelijk te bewerken. Asbest is bovendien niet zeldzaam, laat zich vrij makkelijk opdelven en is goedkoop. Vandaag kennen we asbest echter als een stille doder met een hoge maatschappelijke kost.
Sinds 2001 zijn alle toepassingen met asbest in België verboden. Toch is de erfenis van het asbesttijdperk zwaar. Jaarlijks sterven honderden mensen aan de gevolgen van een blootstelling uit het verleden en het verwijderen gaat traag. Bovendien gaan heel wat verbouwers niet omzichtig om met het materiaal bij hun verbouwwerken. Er is nog een hele weg af te leggen.
Wat is asbest?
Asbest is een verzamelnaam voor een reeks vezelachtige mineralen die allen dezelfde eigenschap bezitten: ze splitsen zich in de lengte steeds verder tot uiterst fijne en met het blote oog onzichtbare vezeltjes. Die zijn zo licht, dat ze lang in de lucht blijven zweven en makkelijk ingeademd worden. Het inademen van deze vezels kan ernstige ziekten veroorzaken.
Er zijn verschillende types asbest, elk met een eigen risicoprofiel. Toch hangt het gevaar van asbest niet alleen af van het soort vezels maar vooral van de mate waarin deze vezels gebonden zijn met andere materialen en van de staat van dit bindingsmateriaal. Er is enkel een risico als de materialen uiteenvallen in fijne vezels die zich verspreiden in de lucht. Op dat ogenblik kunnen ze door inademing de longen bereiken.
Drie categorieën van asbesthoudende materialen
Asbesthoudende materialen worden onderverdeeld in drie verschillende categorieën.
- Hechtgebonden asbest (vast asbest): hier zitten de vezels stevig vast in het dragermateriaal (bv. asbestcementen golfplaten, leien of buizen). Zolang dat asbest in goede staat is en niet onvoorzichtig wordt bewerkt, komen er nauwelijks vezels vrij.
- Semi-hechtgebonden asbest: Dit is in oorsprong hechtgebonden asbest waarvan door veroudering, verwering of beschadiging het bindmiddel in slechte staat is en de asbestvezels dus minder bindt. De materialen zijn broos, fragiel en breekbaar geworden waardoor makkelijker asbestvezels vrijkomen. Een typisch voorbeeld vormen asbestcementleien en golfplaten op daken.
- Niet-hechtgebonden asbest (los asbest): hier zitten de vezels min of meer los (bv. asbesthoudende kachelkoord of plaaster-isolatie met juten doek rond isolatiebuizen). De vezels komen dus gemakkelijk vrij, zelfs als het materiaal niet beschadigd is of gemanipuleerd wordt. Deze asbesthoudende producten zijn dan ook de gevaarlijkste.
Herkennen van asbest en van asbesthoudend materiaal
Helaas zit in heel wat Vlaamse gebouwen asbest. Door de vele positieve kenmerken van asbest werden het lang op grote schaal gebruikt als grondstof voor verschillende bouwmaterialen (bijna 3.500): leien, golfplaten, schoorsteenkanalen, isolatiegips, raamdorpels, tegels, bloembakken, leidingisolatie, dichtingen in verwarmingsketels, enzovoort. Is je woning ouder dan 2001, dan kan asbest overal aanwezig zijn in je huis.
In pure vorm is asbest herkenbaar, maar eens verwerkt in een ander materiaal of product, kan dat niet meer. Alleen een staalanalyse kan dan uitsluitsel geven.
Toch zijn er enkele vuistregels die je kunnen helpen bij het herkennen van asbesthoudende materialen:
- Asbest werd voornamelijk gebruikt van 1945 tot en met 2001 met een piek tussen 1955 en 1985. Het productiejaar van een toepassing kan je alvast een eerste aanwijzing geven. Ook de plannen, facturen, technische fiches en andere gegevens van de fabrikant kunnen nuttig zijn.
- De meeste materialen in asbestcement hebben een kenmerkende gewafelde textuur, ook wel “honingraat” genoemd. Meestal zijn ze ook gelaagd.
- Midden jaren '80 startten de voormalige producenten ook met de productie van niet-asbesthoudende vezelcementtoepassingen. Deze kunnen herkend worden aan de vermelding ‘N’ of, vaker, ‘NT’ voor New Technology. Golfplaten zonder asbest herkent je ook aan de afgesneden hoek. Bovendien is er aan golfplaten in vezelcement (zonder asbest) een verstevigingsbandje aangebracht dat ze onderscheidt van de oude, asbesthoudende golfplaten. Is op een golfplaat of lei de aanduiding AT te lezen, dan bevat die zeker asbest.
- Een andere ‘truc’ is de vlamtest: ga met een aansteker over de zichtbare vezelbundels (aan een hoek of op een plaats waar de plaat gebroken is). Als de vezels gaan gloeien als je er met een vlam overgaat, maar niet vernield worden door de vlam, is de kans zeer groot dat het om asbest gaat. De meeste vervangingsvezels die worden gebruikt, zijn immers niet bestand tegen een open vlam en zullen door de hitte uiteenvallen of druppeltjes vormen. Een definitief oordeel kan echter enkel gebeuren door een expert.
- Op de website van OVAM vind je een beslissingsboom leien en een beslissingsboom golfplaten, waarmee je kunt nagaan of je leien of golfplaten asbesthoudend zijn of niet. Ook op asbestinfo.be vind je meer informatie over hoe je asbesthoudend materiaal kunt herkennen.
- In elk geval is het aangeraden om verdachte materialen te beschouwen als asbesthoudend tot het tegendeel bewezen is, indien nodig met de hulp van een deskundige en/of door middel van analyses door een erkend laboratorium. Een analyse kost ongeveer 50 à 75 euro per staal.
Omgaan met asbesthoudende materialen
Alles dat stof veroorzaakt, ook al is het minimaal, maakt asbestvezels los. Daarom is het gebruik van mechanische werktuigen zoals boor- en schuurmachines, zaag- en slijpschijven en hogedrukreinigers wettelijk verboden. Verven en behangen kan dan weer wel, maar het reinigen of ontmossen van asbestdaken of -gevels niet.
Asbestvezels zijn niet schadelijk bij huidcontact of bij inslikken (bv. via het drinkwater). Enkel inademen is gevaarlijk.
Wil je asbesthoudende materialen verwijderen, bezoek dan zeker de website van OVAM. Daar vind je de nodige info over voorzorgsmaatregelen en wetgeving.
Meer weten? Neem onderstaande veelgestelde vragen eens door of neem een kijkje op ons forum.
Hoe asbest veilig verwijderen?
Wil je asbest verwijderen of werken uitvoeren in een oud gebouw met asbesthoudende materialen, dan moet je volgende wettelijk verplichte voorzorgsmaatregelen volgen:
- Bereid je goed voor. Zorg dat je op de hoogte bent van de risico’s en voorzorgsmaatregelen. Onbezonnen aan de slag gaan is spelen met je leven.
- Ga je aan de slag? Vermijd stof door het materiaal te bevochtigen of te fixeren. Gebruik daarvoor geen hogedrukreiniger.
- Gebruik een stofmasker beschermingsklasse “FFP3” en zorg dat het goed aansluit. Gebruik ook een wegwerpoverall. Doe hem na de werken uit en spoel hem samen met de schoenen buiten af.
- Maak gebruik van handwerktuigen (bv. schroevendraaier, klauwhamer) en zeker niet van mechanische werktuigen zoals boor- en schuurmachines of zaag- en slijpschijven. Demonteer asbestelementen één voor één met de hand (losschroeven, losmaken) en probeer niet te breken.
- Gooi asbestmaterialen niet naar beneden, maar breng ze voorzichtig naar de begane grond (bv. via een hoogwerker).
- Laad en verpak het materiaal zoveel mogelijk intact (liefst buitenshuis) en gebruik daarom aangepaste recipiënten ter grootte van de stukken. Dek het asbestafval zo snel mogelijk af. Er bestaan daarvoor afsluitbare (bouwpuin)zakken, speciale asbestbags (1 m³ of platenzak) of containers met bigbag.
- Voer zo snel mogelijk af. Waarheen? Neem een kijkje op de website van OVAM
- Maak achteraf alles schoon met water en gooi gebruikte dweilen of doeken en de wegwerpoverall nadien verpakt mee weg met het asbestafval.
- Verlucht je woning goed na de werken. Doe je de buitenwerken buitenhuis, zet je ventilatie uit en sluit ramen en deuren.
- Als je asbesthoudend dak aangesloten was op een hemelwaterput, laat dan je put reinigen door een gespecialiseerde firma. In het bezinksel op de bodem kunnen heel wat vezels zich ophopen.
Kan ik bij een asbestdak mijn regenwater gebruiken voor mijn wasmachine, mijn dienstkraantje en/of wc-spoeling?
Uit onderzoek blijkt dat regenwater asbestvezels meeneemt. Voor de spoeling van toiletten vormt dat geen enkel risico. Maar regenwater gebruiken voor uw was of voor een dienstkraantje kan niet. Asbestvezels kunnen via besmet regenwater in je wasmachine terechtkomen en zich vasthechten aan je kleding. Zo loop je het risico dat je de vezels inademt. Daarom kun je ook je dienstkraantje niet aansluiten op regenwater. De asbestvezels kunnen na het besproeien van je (moes)tuin of na het kuisen immers loskomen. Om alle risico's te vermijden is het beter om je wasmachine en dienstkraantje aan te sluiten op leidingwater in afwachting van de vervanging van het asbestdak.
Bovendien zullen de asbestvezels zich ophopen in je regenwaterreservoir, en vooral in het bezinksel op de bodem. Bij lage waterstand kunnen dan asbestvezels uit de onderste laag mee opgepompt worden. Als je je asbesthoudend dak vervangt, zul je daarom ook een gespecialiseerde firma moeten inschakelen om je regenwaterreservoir te laten reinigen voor je dit opnieuw gebruikt.
De groenten in je moestuin zijn overigens wel nog veilig te consumeren als ze in contact kwamen met asbest. Planten nemen geen asbestvezels op. Het is natuurlijk altijd aan te raden om groenten en fruit goed te wassen voor je ze gaat eten.
Kan ik zonnepanelen plaatsen op een asbesthoudend dak?
Dit is bij wet verboden. Voor het plaatsen van zonnepanelen moeten de asbesthoudende platen of leien doorboord worden. Het gebruik van werktuigen met grote snelheid of die stof veroorzaken bij het bewerken van asbesthoudend materiaal is echter strikt verboden.
Is het verplicht om de aanwezigheid van asbest te melden bij verkoop van een woning?
Momenteel is er nog geen wettelijke verplichting om de aanwezigheid van asbest te vermelden bij de verkoop van een woning. Er zijn plannen om dit wel tot een wettelijke verplichting te maken. Dan zou er een asbestinventaris opgemaakt moeten worden bij de verkoop van een woning.
Mag ik mijn asbestdak of -gevel reinigen of ontmossen?
Neen. Er is geen enkel systeem dat veilig is voor het reinigen van asbestdaken. Een hogedrukreiniger en roterende borstel zijn bij wet verboden, maar ook bij het gebruik van een staalborstel, schuurpapier, zaag of boor zullen asbestvezels vrij in de omgevingslucht en het water terechtkomen. Reinigen met een doek heeft geen zin om de aanslag te verwijderen.
Het enige wat je kan doen is de dakbedekking op een veilige manier verwijderen en vervangen door een nieuw materiaal dat geen asbest bevat.
Kunnen asbestvezels via de bodem in het grondwater terechtkomen?
Neen. Asbestvezels blijven aan de bodemdeeltjes kleven en verspreiden zich niet naar het grondwater. In een afdruipzone zal dus enkel de oppervlakkige toplaag van 5 tot 10 cm verontreinigd zijn. Omwoelen, omspitten of ploegen van de grond kan de asbestverontreiniging natuurlijk wel dieper brengen. In dat geval kan de volledig bewerkte laag verontreinigd zijn.
Welke risico's heeft asbest voor mijn gezondheid?
Asbest is een stille doder. De incubatietijd kan enkele tientallen jaren duren om dan genadeloos tee te slaan. jaarlijks sterven honderden Belgen aan de gevolgen van een blootstelling. Sinds de oprichting van het Asbestfonds kunnen alle asbestslachtoffer een vergoeding krijgen, ook mensen die niet beroepsgerelateerd in contact kwamen met asbest zoals omwonenden. Dit zijn de belangrijkste risico-ziekten.
Asbestose
Asbestose of de asbestziekte kennen we ook onder de naam stoflongen. Ingeademde asbeststofdeeltjes veroorzaken littekenweefsel in de longen. Dat maakt de longen stijver en minder elastisch. Ademhalen lukt niet meer zo vlot. De zuurstof kan moeilijker doorheen de wand van de longblaasjes. De patiënt wordt kortademig en moet dikwijls hoesten. Op zich is asbestose niet dodelijk. De ziekte maakt de patiënt echter veel gevoeliger voor longinfecties en vormt een zware belasting voor het hart.
Tussen de blootstelling aan asbest en het ontwikkelen van asbestose kan 20 jaar of meer verlopen. De kans op de ziekte stijgt met de intensiteit en de duur van de blootstelling. Onder een bepaalde grens zou er geen risico bestaan.
Pleurale plaques
Pleurale plaques zijn fibreuze verdikkingen van het borstvlies die kunnen verkalken. Gewoonlijk zijn ze pijnloos en veroorzaken ze geen beperking van de longfunctie. Ze zijn ook geen voorloper van kanker. Ze worden beschouwd als een teken van een vroegere asbestblootstelling. Tussen de blootstelling aan asbest en het ontwikkelen van pleurale plaques verlopen minstens 20 jaar.
Mesothelioom
Asbest is de belangrijkste oorzaak van mesothelioom, een zeldzame kanker aan het longvlies (pleuraal mesothelioom) of het buikvlies (perithoneaal mesothelioom). De ziekte is heel ernstig; meestal overlijdt de patiënt binnen het jaar na het stellen van de diagnose.
In principe kan elke blootstelling aan asbest, hoe klein ook, leiden tot mesothelioom. Hoe groter de blootstelling, hoe groter het risico. De latentietijd bedraagt 25 tot 40 jaar. Ook vandaag kan de ziekte dus nog opduiken bij mensen die tientallen jaren geleden met asbest in aanraking kwamen. De lange latentietijd verklaart dat elk jaar meer nieuwe gevallen aan de oppervlakte komen.
Longkanker
Voor longkanker is er geen risicodrempel: zelfs een heel kleine blootstelling is gevaarlijk. Ook hier geldt: hoe groter de blootstelling, hoe groter het risico. Roken en asbest vormen een extra bedreigende combinatie. Voor longkanker bedraagt de latentietijd 20 jaar of meer. Ook vandaag kunnen er dus nog nieuwe gevallen opduiken. Onder bepaalde voorwaarden wordt longkanker door asbestblootstelling als beroepsziekte erkend.
Larynxkanker
Sedert enige tijd wordt ook aanvaard dat kanker van het strottenhoofd (larynxkanker) kan veroorzaakt worden door asbest: deze ziekte werd in 2002 opgenomen in de lijst van beroepsziekten veroorzaakt door blootstelling aan asbest.
Publicaties
Asbest in en om het huis. Veilig omgaan met asbesthoudend materiaal (LNE, 2014, 36 blz., pdf)
Asbest en vervangingsvezels (navb-dossier, 2013, 64 blz, pdf)
Beslissingenboom - leien (OVAM, 2016, pdf)
Beslissingenboom - golfplaten (OVAM, 2016, pdf)
Infofiche asbest (Leefmilieu Brussel, 2014, 14 blz, pdf)
Bronnen voor meer info
- Op asbestinfo.be (OVAM) vind je meer informatie over hoe u asbesthoudend materiaal kunt herkennen en foto's van typische asbesttoepassingen.
- Op de webpagina van leefmilieu Brussel vind je heel wat info in de bijlagen over asbest.
- Ook de Vlaamse overheid heeft een webpagina over asbest, met nuttige contactadressen en publicaties.
- Een lijst met gespecialiseerde firma’s voor het verwijderen van asbest.
