Ten eerste kalkverf bestaat niet tenzij je daar de ouderwetse witkalk mee bedoeld maar dat is in princiepe geen verf.

Krijtverf kan door de beugel voor binnenverf maar het probleem is het slechte dekvermogen. Dat laatste kan je wel compenseren door bij te pigmenteren met ijzeroxiderood, ijzeroxidegeel en nog enkele andere pigmenten.

Caseineverf: In mijn jonge jaren zelfs nog lijm gemaakt met caseine. Dat was de eerste lijm die goed formica op spaanderplaten vast hield. Probleem was de geur.

Caseine in verf: Twee weken nog een klant uit Antwerpen gehad wiens woning zwart aan het beschimmelen was. Men vergeet blijkbaar dat caseine "kaasstof" is. Met de huidige strenge EU wetgeving kan men niet meer de krachtige pesticiden toevoegen aan caseine om die schimmelvrij te houden.

Mogelijk is er een doorbraak voor de nabije toekomst door het gebruik van oliehars-emulsies in water. Het enige nadeel: men vraag het dubbel van de prijs voor 45% oliehars in water dan voor 90% oliehars in onschadelijke white spirit.

Ik zou dus eerder aanraden om een goede kwaliteit acryllatex te kopen, dan ben je zeker dat er geen troep in zit. Ben je niet voor acrylaten dan zou je ook nog een matte olie-alkyd kunnen toepassen maar dan zit je wel een paar weken met een sterk nageur van de drogende olie.

Rudy,

Ik ben al vaak bij mensen geweest waar de muren zwart aan het schimmelen waren ... en die hadden geen natuurverf gebruikt :p

Schimmel is altijd het gevolg van een vochtprobleem.

Je kan volgens mij beter het vochtprobleem aanpakken, dan het te camoufleren met schimmelwerende verf.

Tania,

We hebben zopas de kamer van onze dochter een nieuw kleurtje gegeven met ecotec leemverf ...

Papa is tevreden met het zeer lage VOC gehalte ...

Dochter tevreden met haar flashy kleurtje ..

Meer moet dat niet zijn.

Dirk

Tania,

Vorig jaar verfde ik de eerste kamer in ons huis met leemverf. In 2 lagen voldoende dekkend. Was wel even schrikken: het kleurcontrast tussen de half-natte en de droge verfvlakken is bijzonder groot zodat de kamer vol vlekken staat, tot alles opgedroogd is...

Was zéér aangenaam om mee te werken. Ook een beperkte geur die bovendien niet slecht ruikt. Voorbije voorjaar heeft een professionele schilder de werken met dezelfde leemverf verder gezet. Deze was wel vertrouwd met natuurverf, maar niet met leemverf en was best tevreden.

De geverfde muren hebben een zeer mat aspect wat de de kleur heel sterk doet overkomen. Heel mooi wat mij betreft.

Wel één nadeel ondervonden: Bij een dakvenster is bij het poetsen van het glas wat water gemorst. Dat laat wat kringen achter omdat de leemverf constant water-oplosbaar blijft. Dus niet toe te passen in kamers waar met water wordt gewerkt (keuken, badkamer).

Bert V

Dirk:

de woningen die ik vermeld waren nieuwe of gerenoveerde. Goed verlucht! Eén ervan was zelfs van een architect en voor zover ik die man ken gaat die geen stommiteiten doen met vocht of slechte verluchting.

Men vergeet altijd dat een watergedragen verf conserveermiddel bevat. Toen ik op een vergadering waar +-180 West-Europesche verftechnici aanwezig waren de vraag stelde waarmee de voordrachtgever (een caseineverffabricant) zijn verf conserveerde kon (of mocht???) die technieker geen antwoord geven.

Ik blijf er dus bij als men zogenaamde ecologische verven maakt met albumine (ja bloed uit de slachterij...) eiwitten (men vernoemde geen bronnen!) en caseine (kaasstof!) dat men dik in de problemen komt.

Waarom zet je je kaas in de ijskast, waarom staat er een vervaldatum op... caseine zal altijd gestremde kaasstof blijven, en de fabricanten en verkopers ervan zullen vroeg of laat dik in de problemen komen of ze moeten één of ander krachtig breedsprectum pesticide uitvinden dat toegelaten is door de EU.

Leemverf: Wat is het bindmiddel dat men gebruikt? Verf is per definitie pigment/vulstof/bindmiddel al of niet in een verspreidingsmiddel (solvent, olie of water). Als het LOW VOC is dan betekend het dat men een vinyl of een acrylaat als bindmiddel gebruikt heeft. Het solvent (dat dan als coagulant gebruikt wordt) is de reden dat er nog een percentage solvent in zit.

Ook hier wederom: Men zwijgt in alle talen over het gebruikte bindmiddel! Waarom denk je? Zijn ze bang om geklasseerd te worden als een gewone emulsieverf?

Rudy,

Dit is wat ik gevonden heb qwa samenstelling :

http://www.huisvanhaaz.be/wp-content/uploads/2008/09/ecotec-leemverf1.pdf

Dirk

Dag Dirk,

dat is inderdaad bitter weinig, verwaarloosbaar solvent. Komt omdat ze cellulose (behanglijm) als bindmiddel gebruikt hebben. Of met andere woorden, er zit ook weinig tot geen bindmiddel in (van cellulose kan je niet veel gebruiken omdat het aanmaakwater van de verf erdoor verdikt wordt. Met de cellulose erbij zal de leemverf ook weinig tot geen stof afgeven (de meesten doen er acryl bij!).

Geen slecht idee, dat ga ik zeker eens uitproberen.

Ook vindt ik het eerlijk en de eerste maal dat ik ervan hoor dat ze conserveermiddelgehalte aangeven. Want ik deed ook reeds proeven met leemverf (maar dan wel met een grotere hoeveelheid bindmiddel) en bij de test zonder conserveermiddel was het zaakje binnen de drie dagen beschimmeld.

Ook is het een geruststelling dat over heel de EU momenteel héél strenge normen zijn wat betreft die technische conserveringsmiddelen. Dus zowel in de ecologische als in de synthetische sector is men gebonden aan het gebruik van erkende en in dosering strikt beperkte hoeveelheden conserveermiddel.

Wij hebben ook lemen binnenmuren.

Zijn van plan leemverf te gebruiken.

Maar we hebben ook gedeeltelijk in de badkamer geleemd.

We waren van plan om daar silicaatverf  (voor buiten) te gebruiken.

Zodat als er toch ergens een spat op komt, dat het niet erg is. (spatgedeeltes zijn betegeld)

Iemand daar ervaring mee?

Bij de ecologische bouwwinkel keken ze ons raar aan, om het binnenshuis te gebruiken.

Nog het volgende toe te voegen:

Ergens in de loop van deze zomer zag ik in de garage plots roomkleurge druppels op de grond: Dat bleek gedruppeld uit het bovenhangende schab waarin nog een halflege pot met leemverf stond: Deze stond langs alle kanten bol opgeblazen totdat de bodem er was uitgescheurd... Vergisting in de restant leemverf ?

Bert V

Oei, wat ik hier allemaal lees... Kalkverf zou niet bestaan? Caseïneverf deugt niet want het beschimmelt blijkbaar vrijwel zeker? Wat dan met kalkcaseïneverf? Zijn er er conserveermiddelen nodig als je uitgaat van poeder waaraan je water toevoegt? Ik heb enkele jaren geleden enkele soorten kalkcaseïneverf uitgeprobeerd op een paar platen (ook leemverf), sindsdien heb ik die in de kelder staan (niet echt de meest droge en geventileerde ruimte), maar schimmel is daar niet op te zien...

Acryllatex aanraden op een ecologisch forum... Verfresten (uitspoelen borstel onder de kraan) zijn amper afbreekbaar. 

Ik raad aan om toch eens goed te informeren.

De oorspronkelijke vraag van TS omtrent de prijs: je moet niet vergelijken met de goedkoopste aanbiedingen, maar als ik de prijzen zie van de zgn. degelijke merken, vallen die prijzen zeer goed mee.

Hm, toch niet zo makkelijk. Ik kijk eens uit naar leemverf. Nadeel is (dacht ik toch) dat dat moeilijk of niet te overschilderen valt. 

Wat betreft kalkverf: ik zie dat toch redelijk frequent in decoratiemagazines vermeld staan. Misschien een andere benaming? Geeft een vrij matte look, meestal in aardetinten; je kan er niet alle kleuren mee aan.

Alvast bedankt voor de inspiratie,

Tania

Als je bij de zgn. ecologische handelaars kijkt, vind je daar een uitgebreid aanbod van kalkverven (op basis van luchtkalk) en kalkcaseineverven (kalk gemengd met caseine). Deze zijn zowel kant en klaar (vooral de zuivere kalkverven - door hun alkaliniteit zijn die juist schimmelwerend en ontsmettend - cf. vroegere toepassing in stallen van de zgn. "ouderwetse" witkalk), als in poedervorm verkrijgbaar. In poedervorm heb je als voordeel dat je de consistentie zelf kan bepalen (meer of minder water toevoegen) en zo het effect zelf kan bepalen (van gewone verf tot stucco-effecten). De uiteindelijke kleur is tijdens het verven niet direct te beoordelen - tijdens het drogen komt de uiteindelijke kleur pas te voorschijn.

Nog een voordeel tov de gangbare (acryl - latex) verven: ze zijn dampopen. 

Jan:

Ik vraag al jaren naar een verklaring waarom die alkalische kalkcaseinaatverven zo gemakkelijk beschimmelen? Net het omgekeerde van wat jij beweerd! Kan jij jouw bewering staven?

Al eens een spat met kalkcaseinaatverf (er moet 5% ongebluste kalk toegevoegd aan het caseinaat) in uw ogen gehad? Ik vermoed van niet.

Benieuwd naar uw antwoord.

De originele vraag ging over eco-logische verf ,niemand heeft het over keim of aquamarijn . Als schimmel stopper is Keim de absolute koning met zelfs een claim 2 x schilderen met keim biosil en nooit meer schimmel.

De verf van Aquamarijn op lijnolie basis lijkt ons ook een goed alternatief en zeker omdat er nu een heel stel verfmengmachines staan die alle kleuren kunnen maken.Ook de prijs is meer dan goed te noemen. mvgm rob bos

Hallo Tania,

De krijtverf van Amazona is 100% ecologisch, zeer mat en met mooie uitstraling. Uitlsuitend natuurlijke pigmenten en zonder oplosmiddel. Te verkrijgen bij www.spatiobiodeco.be.

Vriendelijke groet,

Christel

Ben zelf ook op zoek naar verf voor een complete nieuwbouw en denk erbij aan een leemverf(Florian) maar weet er nog niet zoveel over maar na het lezen van sommige bijdrages, van Rudy meer specifiek vraag ik me af of ik niet beter gewoonweg naar de Gamma ga ipv een pak geld uit te geven voor een gezonde verf die misschien niet beter is dan een "gewone" verf. Is de natuurverf nu effectief gezonder of is het weer een hype met vele addertjes onder het gras?

patjer

de vraag is niet, is natuurverf gezonder, de vraag is eigenlijk, wat is natuurverf?  want voor zover mij bekent is dat geen beschermde benaming, en kan dus zowat iedereen z'n verf natuurverf noemen. uiteindelijk, alles wat er in zit komt op een of andere manier uit de natuur.  uranium is ook een product dat uit de natuur komt......

ik weet niet of leemverf echt duurder is dan een degelijke synthetische verf.  de leemverf van procrea b.v. bestaat uit leempoeder, zand, organische pigmenten met cellulose als bindmidddel, en bevat geen schadelijke middelen of solventen. 

hans d

christel

ik ken de juiste samenstelling niet van de krijtverf van amazone, maar als ik op de website kijk vind ik volgende:

Verfresten en bezinksel verwerken als chemisch afval.

Veiligheid: Buiten bereik van kinderen houden. Aanraking met de ogen en huid vermijden. Uitsluitend op goed geventileerde plaatsen toepassen.

Dit product bevat max. 25gr/l VOS

toch allemaal zaken die ik niet zou verwachten van een echte ecologische verf.  en als er geen oplosmiddelen inzitten, welk is dan de bron van de vluchtige organische stoffen in deze verf?

hans d

Die 25 gram VOC per liter zal hoogstwaarschijnlijk van hulpstoffen afkomstig zijn. Als die onschadelijk zijn (bv. propyleenglycolderivaten) dan zie ik daar geen probleem in. Die 25g/L VOC zit bovendien voor deze toepassing binnen de huidige normen.

Ja en dan is er nog een groot vraagteken wat toegelaten natuurgrondstoffen betreft. Zijn de vernoemde natuurgrondstoffen in orde met de Reach-normen?  Zo niet, dan mag je het vergeten om een bepaalde grondstof in een preparaat te gaan verwerken (in dit geval 'natuurverf').

En... omdat het uit de natuur komt is het nog niet ecologisch of gezond. Aardolie , uraniumerst, asbest zijn ook natuurproducten, snap je wat ik bedoel?

Daarom stelde ik ook hier ergens een vraag hoe het zit met het kwartsgehalte in leempoeder, omdat de leveranciers van kwartshoudende producten extra waarschuwende pictogrammen op hun verpakkingen zullen moeten aanbrengen vanaf 2011. Kwartszand is trouwens ook een natuurgrondstof die ecologisch is maar... je mag het stof niet inademen.

rudy

VOC's vervuilen het binnenmilieu, en voor zover mij bekend zijn VOC's altijd schadelijk.  trouwens, als je de waarschuwingen leest lijken me die toch niet zo onschuldig (verfresten en bezinksel verwerken als chemisch afval, aanraking met de ogen en huid vermijden, uitsluitend op goed geventileerde plaatsen toepassen). als ik dat lees ga ik er toch vanuit dat het product in kwestie toch niet zo onschadelijk is?

stof, ( of dat kwartsstof is of ander) is altijd gevaarlijk voor de gezondheid, al houden de meeste bouwvakkers daar geen rekening mee. trouwens, behoorlijk wat bakkers hebben problemen vanwege de bloem, schrijnwerkers vanwege houtstof, en noem maar op.  om nog te zwijgen over de mijnwerkers.

hans d

Gisteravond even naar de leemverf van de Brico gaan kijken en zag dat het VOC gehalte  0.05g/L was voor de verf en net onder de maximumnorm voor hun isolerende primer voor roestvlekken e.d.

En ja Hans wat is natuurverf, ook uranium komt uit de natuur zoals je zegt maar daarom zeggen dat het gezond is, beter niet doen lijkt me :-)

Ik zou het erg vinden om leemverf te nemen, al of niet duurder met vermoedelijk ook nadelen, om gezondheidsredenen en dan uiteindelijk te vernemen dat het allemaal onzin is. Nu, qua VOC gehalte zijn deze verven toch al een pak lager en dus ook gezonder dan hun synthetische variant lijkt me, of is er buiten dit VOC gehalte iets zodanig slechter aan de leemverf dan de "gewone" verf?

Hans, Rudy, zou jij zulke leemverf gebruiken of eerder naar de synthetische spullen gaan?

patjer

mijn nieuwe woning is (eigenlijk wordt, want we zijn nog volop bezig) volledig met leem bezet, of gipsvezelplaat met leemverf of leembezetting. 

ik synthetische spullen gebruiken?  al ik het enigzins kan vermijden zeker niet.  en voor binnen kan ik ook meestal VOC's  vermijden.  voor hout ligt dat wat moelijker, daar kan je bv een olie of een was gebruiken, al zal die zeker niet vrij zijn van VOC's. 

volgens mij is er met leemverf, als die inderdaad geen oplosmiddelen e.d. bevat niks mis mee.  daarom heb ik ook heel bewust voor leempleister en leemverf gekozen.  maar bij de verwerking moet er altijd aandacht geschonken worden aan stof, stof is nooit goed voor het lichaam.

hans d

Hans:

VOS (vluchtige organische stoffen, Engels: VOC)... er bestaan zelfs gezonde oplosmidddelen! Een typisch voorbeeld daarvan is het totaal reukloze natuursolvent DMSO (dimethylsulfoxide) uit hout dat een anti-kankereffect heeft (word zelfs intraveneus ingespoten bij bepaalde ziektes).

En als er in waterverven nog VOC's aanwezig zijn (zowel in synthetische latexverf als in natuurverf) dan kan je er van op aan dat dit tegenwoordig zo goed als onschadelijke solventen zijn. Men gebruikt daar overigens meestal propyleenglycolderivaten voor die zo goed als onschadelijk zijn, en die men ook aantreft in bijna alle schoonheidsmiddelen en crémes voor hygienische producten.

Die maatregelen die je vernoemd zijn wel voor volledig solventgedragen producten hé, maar ook voor alle watergedragen verven gelden de regels als 'contact met de huid vermijden'  'werkruimte verluchten', 'buiten bereik van kinderen houden', enz.

Stof: Er is een wel groot verschil ngl de aard van het stof hé, vandaar dat de EU véél strengere normen opgelegd heeft voor kwartshoudende producten en silicaten. Deze laatste (silicaten) zijn reeds meerdere jaren bijna allen als silicoseverwekkend en/of kankerverwekkend geklasseerd. De enige uitzondering in de silicaten daarbij zijn de amorphe silicaten (in het Engels omschreven als: "fumed silicas"), maar daar kan je natuurlijk nog altijd stoflong van krijgen.

Met stof van kwartshoudende producten is het vooral opletten omdat bepaalde soorten slechts na 40 jaren (cfr asbest 20 jaren...) hun nefaste invloed merkbaar wordt (en vandaar ook de huidige en terechte véél strengere EU normen).

Ik ben er van overtuigd dat heden ten dage gezondheidstechnisch weinig tot geen gevaarverschil meer is tussen natuurverf en een synthetische emulsieverf (bv op basis van polyvinylacetaat of van polyacrylaat-emulsie).

Bindmiddel: Ecologisch kan je wel diskuteren over de aard en vooral de herkomst. Ecologische bindmiddelen zijn qua herkomst dikwijls bedenkelijk, synthetische komen voort uit aardolie... In Duitsland verkoopt men reeds jaren ecoverf met als bindmiddel een zéér zuiver gemaakte acrylaatemulsie (nul% VOC, onschadelijke emulgatoren enz...).

De EU heeft bovendien reeds jaren de schadelijk emulgatoren (bv fenolethoxylaten) en weekmakers (bv dibutylphtalaat) verboden.

Vulmiddel: Zowel natuurverf als sythetische gebruiken krijt of dolomiet, talk, klei... en leem (daar is dus zo goed als geen vershil!).

Pigment: Aardpigmenten (ijzeroxiden) worden in beide sectoren gebruikt. Titaanwit is een diskutiepunt. Zinkoxide staat met de Reachnorm in een slecht daglicht. Organische pigmenten is tevens een diskutiepunt (wel of niet gebruiken naargelang hun aard en herkomst).

Conserveermiddel: Elke verf op waterbasis, zowel synthetische acrylaten als natuurlijke moeten geconserveerd worden. (Dit is een analoge diskutie zoals het toepassen van nitriet in eco-wijnen). Zonder conserveermiddel kan je geen ecoverf op waterbasis maken!

Zowel technisch als ecologisch is de grens tussen wat men synthetische latex noemt en wat men ecologische latex noemt wel heel erg vaag.

Typisch voorbeeld hiervan is de reeds vernoemde toepassing van acrylaten in Duitse Eco-verf.

Die grens (eco/synthetisch) gaat volgens mijn bescheiden menig nog sneller vervagen: Met de huidige Reach normen zal trouwens geen enkele fabricant een product mogen toepassen indien het daar niet specifiek voor toegelaten is. Vandaar ook mijn vraag hier op het forum of leem in orde is met de Reach normen. Zowel via de industrie als via het forum heb ik daar tot op heden geen positief antwoord op ontvangen.

Positieve trend in de grondstoffen voor verf: Men tracht de de ecologische voetafdruk van zijn producten zo sterk mogelijk te verminderen. Men zoekt dan dikwijls naar natuurgrondstoffen waar men geen blijf mee weet of waar er teveel van is. Twee voorbeelden:

- In de USA is er nu reeds een fabricant die harsen maakt door natuurolie chemisch te combineren met bepaalde grondstoffen die hij betrekt uit de suikerindustrie (afval van bepaalde suikers...). Het resultaat is een olieproduct 0% VOC dus geen solventen meer, maar ook NIET ge-emulgeerd in water. En kwalitatief zijn de resultaten ook nog aantrekkelijk.

- Een gekend Belgische bedrijf maakt onschadelijk emulgators uit de suikers van chicoreiwortels.

Ik noem speciaal deze twee voorbeelden om aan te tonen dat men via synthetische weg en met behulp van natuurlijke grondstof een synthetisch product kan maken dat zowel gezondheidstechnisch als ecologisch optimaal kan scoren.

rudy

om te beginnen, wat is natuurverf?  ik ben zeker geen kenner van deze materie, maar de helft van de door jou onschadelijk genoemde produkten (en ik wil die onschadelijkheid zeker niet in twijfel trekken) zijn voor mij geen natuurprodukten.  wat de acrylaten betreft, misschien is daar ondertussen een en ander gewijzigd - ik volg dat niet echt op - maar voor zover mij bekent moet je toch een oplosmiddel gebruiken om acylaat op te lossen alvorens je het kan gebruiken, of heeft men daar ondertussen een oplossing voor gevonden?  er zijn ook droge leemverven (dus poeder) en die heeft geen conserveringsmiddelen nodig, je voegt het water er aan toe op het moment dat je wil gaan schilderen.  voordeel is ook nog de onbeperkte houdbaarheid.  en voor deze verven wordt zelfs aangeraden de ruimte niet te verluchten, want dan droogt de verf te snel.

gelukkig maar dat de industrie eindelijk echt aandacht begint te schenken aan het aspect gezondheid.  maar zoals ik zij, gezonde materialen zijn daarom nog geen natuurprodukten.  acryl, eender of dat nu schadelijk is of niet kan je moeilijk een natuurprodukt noemen.

hans d

Hans,

Vroeger maakte men inderdaad diverse soorten acrylaat in solventen. Dat is uitgezonderd een paar speciale toepassingen zo goed als verdwenen.

Voor de medische sector maakt men zelfs nog een acryllaat waar alles eerst in gasfase gemaakt en gezuiverd wordt. (Een speciaal acryllaat en hier nog wel in solvent, om bepaalde operatiewonden af te sluiten tegen vocht).

Voor verven wordt bijna nog enkel emulsie-polymerisatie gedaan. De grondstof wordt dus letterlijk in het water gepolymeriseerd. Indien  men daar toch nog solvent voor nodig heeft, wordt dit meestal terug gerecupeerd. ("strippen" noemt men dat). Deze acrylaten zijn dus solventvrij.

Die eco-gekeurde versie daarvan hebben dus nul % VOS, hebben extreem lage mono-meer-resten, en bevatten onschadelijke emulgatoren (alles volgens de laatste EU-normen!). Het enige nadeel dat ze nog hebben is dat ze komen uit niet-herwinbare aardolie.

Het is niet mijn bedoeling een pleidooi voor deze acrylaten te houden maar om zo volledig mogelijk info te geven.

Op dit moment zijn emulsie op basis van gepolymeriseerde natuurolie sterk in opkomst (ze kunnen ook gecombineerd worden met acrylaat om sneller te drogen). Volledig natuurolie-polymeerisaat is mijn insziens het meest ecologische systeem (ook 0% VOS!) maar de prijs is nog dubbel tot 4-dubbel van een acryllaat.

Bij verven in poedervorm wordt meestal deze emulsies in poedervorm toegevoegd (anders heb je enkel poeder en geen verf!).

Het gebruik van enkel houtcellulose als bindmiddel kan/zou misschien wel ecologisch zijn, maar gezien de lage concentratie nog altijd bedroevend voor de eindkwaliteit van de verf (technisch moet je meer dan 7% bindmiddel in de waterverf hebben anders is de kwaliteit ervan héél twijfelachtig).

Ik ben er zeker van dat met de huidige trend de nieuwe bindmiddelen en hulpmiddelen - ondanks dat ze chemisch bekomen worden uit natuurproducten - totaal ecologische verven zullen voortbrengen.

En ineens zien we door de bomen het bos niet meer :-)

Hans,

ja, twee lagen is altijd beter dan 1 laag omdat je met de tweede laag eventueele fouten (te dunne op sommige plaatsen) overlapt.

Zowel de kleur, glans of het mat-effect zal dan altijd veel gelijkmatiger overkomen.

Laat eens iets weten over het resultaat hé.

rudy

binnenkort beginnen we te schilderen met deze leemverf, de fabrikant beweert dat in principe 1 laag dekkend is, al wordt een 2de laag wel aanbevolen.  ben benieuwd wat het gaat worden.

hans d

doe ik beslist.  maar met dit weer zal het nog wel even duren voor ik aan de slag kan (wil).

Rudy,

de leemverf die wij wouden gebruiken heeft volgende kenmerken :

Water, natuurleem uit verschillende groeven, krijt, fosfaat, titandioxyde (enkel bij witte verf), porcelijnaarde, azijnzuurester, cellulose,en 0,1% synth. Conserveringsmiddel.

12. Gevaarklasse:

Niet van toepassing

13. Veiligheidsvoorschriften:

Ook niet giftige verven dienen voor kinderen onbereikbaar te zijn.

14. Voorschriften VOC verordening:

VOC gehalte : 0.05gr./L

Cat: h-Wb

Grenswaarden : vanaf 01-01-2007 50gr./L -/- vanaf 01-01-2010 : 30 gr./L

Wat denk je daarvan?

Qua samenstellende componenten lijkt alles ok, behalve dat je zo goed als geen bindmiddel hebt.

De weinige houtcellulose dient hoofdzakelijk als thixotropiemiddel om de verf niet te laten uitzakken en voor een goede verwerking ( wordt daarvoor op identiek dezelfde wijze gebruikt in sythetische latex).

VOC zit op het niveau van de meeste latexverven (de meesten <10g/L), dus daar ook geen verschil mee.

Maar... in princiepe blijkt hier zo goed als geen bindmiddel te zijn en heb je dus geen echte verf! Je hebt hoogstens een poederlaag die gebonden wordt door een weinig cellulose. Op middellange tot lange termijn stel ik mij dus vragen bij de kwaliteit. Als hier 2% cellulose in zit zal het veel zijn. Je zit dus op het goedkoopste van het goedkoopste dat men ook maar durft maken voor bepaalde grootwarenhuisketens. Men spreekt dan over een PVC van groter dan 95 (hier zelfs tegen de 98!).

Technisch spreekt men dan over verf met een hoge PVC (= de afkorting voor "pigment volume concentratie"). Deze PVC is één van de  maatstaven voor de kwaliteit. Goede kwaliteit (ook ecologische en natuurverven) moeten ergens in de buurt tussen de 20 en 30 voor hoogglans en satijnglans en rond de 40-50 voor een matte kwaliteit. (Voor grondlagen, plamuurlagen en goedkope muurverf maakt men ook wel tussenkwaliteiten met PVC van 70 tot 80).

De PVC van een verf is de verhouding van het volume pigment en vulstof op het totaal van het volume van pigment, vulstof en  bindmiddel tesamen. Een te hoge PVC betekend letterlijk dat je te weinig bindmiddel hebt tussen de poederdeeltjes van de verf. Sommige fabrikanten omzeilen een hoge PVC door toevoeging van speciale polymeerharsen. Maar dat kan wil men dan weer niet in een eco- of natuurverf.

Normaal zou voor een goede kwaliteit matte ecoverf, natuurverf als synthetische latex een hoeveelheid bindmiddel van 20 tot 30% aanwezig moeten zijn (maar ecologische bindmiddelen kosten wel dubbel tot vierdubbel de prijs van een gewone acryllaat!). Het is dus het prijskaartje dat het probleem is.

Een fabrikant die riskeert verf te maken met een PVC>95% mag dus alle engelen en heiligen aanbidden als hij hier daar schadeclaims van gaat ontvangen (verpoederen, barsten, afschilferen, enz.). Eis van de fabrikant/leverancier de PVC (pigment volume concentratie) van zowel eco als synthetische verf, dan heb je meteen een idee van de kwaliteit.

Ben wat ah surfen geweest en blijkbaar is dit Duitse verf, meer bepaald Ecotec/Volvox. Heb hen es gemaild om hun konserveringmiddel te weten.

Als konserveermiddel gebruiken ze : Methylisothiazolinon + Benzisothiazolinon in 0,0125%

Ook es gevraagd naar de VOC bij Levis en dit is maximaal 3g/L voor de Ambiance reeks.

Het bindmiddel in leemverf is de leem zelf. Het vulmiddel is bijv. (fijn) zand, marmerpoeder,... En als je je kan vinden in de natuureigen kleur van de leem (afh. van de ijzeroxiden die daar inzitten), moet je daar ook géén pigmenten aan toevoegen.

Andere tip: ik heb - als proef - een houten balk (grenen) ingestreken met witkalk (gebluste kalk in poedervorm vermengd met water): na een aantal maanden blijkt dit nog steeds wrijfvast te zijn. Lijkt me een ideale manier om plafonbalken te witten met een minimum aan kosten.

Jan:

Ja het klopt dat het klei-gehalte in de leem geheel of deels als bindmiddel gaat fungeren. Zowel juridisch (als een leverancier een klacht zou ontvangen over deze verf-vorm) als technisch kan dat problemen geven. Als bindmiddel wordt zal men in de ecosector bv. natuurlijke olie en in de synthetische sector bv. een acryllaathars aanvaarden.

De kwaliteit van een leemverf zal trouwens ook spectaculair verhogen als men één van die ecobindmiddelen of synthetische bindmiddelen gaat toepassen. Duurzaamheid, veegvastheid, watervastheid, weerstand tegen barsten, hechting op de ondergrond enz. gaan spectaculair verbeteren.

Een supergroot voordeel van leem is inderdaad zoals je vernoemd dat men weinig tot geen ander pigment hoeft toe te voegen. Meestal is het esthetisch resultaat heel natuurlijk en aangenaam. Zowel ecologisch als voor het prijskaartje is dit een enorm voordeel.

Patjer:

Ja die isothiazolines zijn als conserveermiddel is momenteel zowat de heilige koe van de conservermiddelen. En zowel in de synthetische als natuur en ecoverven kan men onmogelijk zonder conserveermiddel.  En alle sectoren moeten absoluut door de EU toegelaten producten gebruiken, niks anders!. Verf, zeep, detergent, shampoo enz. overal isothiazoline wat de klok slaat. Ik hou mijn hart vast waar dit verhaal gaat eindigen. Maar dat is dan weer een verhaal voor een andere diskutie.

VOC: Idem, zowel in de natuur en eco-verven als in synthetische verven zal geen enkele fabrikant het riskeren om deze reglementen te overtreden (in de officieele  EU litteratuur staat lettelijk: "de boetes moeten afschrikwekkend zijn..."). In de synthetische sector (acrylaatharsen en PU-harsen) bestaan er al veel bindmiddelen die goed drogen of uitharden met nul % VOS.

En zoals ik eerder reeds vernoemde men zoekt ook op verf zonder water, zonder VOS, gemaakt met natuurlijke en herwinbare grondstof, geen conserveermiddel nodig, enz.. De tendens en de perspektieven voor de nabije toekomst zijn hoopgevend.

rudy

dus als ik het goed begrijp zijn sommige leemverven eigenlijk geen verven in de letterlijke zin van het woord, aangezien er bij sommigen o.a. geen conserveringsmiddelen etc inzitten.  je zegt ook dat je niet zonder conserveringsmiddelen kan, waarom niet?  ik heb hier b.v. een leem"verf" die droog is en met water wordt aangelengd op de moment dat je wil gaan schilderen.  misschien kan het dus wel als je ze in poedervorm bewaart???

hans d

Hans,

bindmiddel:

Verven zonder bindmiddel zijn technisch (zelfs juridisch) aanvechtbaar om de naam verf te dragen als er geen bindmiddel in zit (maar niet omwille van het conserveermiddel).

Dat bindmiddel kan chemisch uitharden (bv lijnolie die uithard met de zuurstof van de lucht), dat kan een fysische droging zijn (het water of solvent dat verdampt uit een verf waardoor zich een harslaag kan vormen) enz.

Door het gebruik van kalk of cement kan men in een verfmengsel ook een uitharding krijgen door het opnemen van kristalwater (voor de fysici of chemici: waterstofbinding...).

Bij leemverf (leem bestaat hoofdzakelijk uit een mengsel van klei, kwartszand, in minder mate ijzeroxiden enz.). Of het gehalte aan klei en de eigenschap van klei om na uitdrogen een vrij harde laag te vormen als bindelmiddel beschouwd kan worden is twijfelachtig.

conserveermiddel:

Conserveermiddelen kan je onderdelen in twee grote doelgroepen (er zijn nog andere), namelijk het bewaren van de verf in de pot of het bewaren van de verffilm (of de ondergrond waarop die geplaatst gaat worden).

Alle in water opgeloste verven, zowel eco-, natuur- als synthetische emulsies moeten geconserveerd worden tegen bacterien en schimmels. (Zelfs de aangeleverde gronstof in water moet conserveermiddel bevatten of ze haalt de verffabriek niet). Verf op waterbasis is grossomodo 2000 tot 3000 maal gevoeliger voor bacterïen dan vele voedingsmiddelen. Als je in 1 liter verf 3 bacterien hebt dan kan je er van op aan dat die enkele dagen nadien bedorven is. Dit is zo gevoelig dat het aanmaakwater eerst moet voorzien worden van het conserveermiddel, nadien voegt men pas alle andere ingredienten van de verf toe. Het conserveermiddel zal ook altijd nog een minimaal maar nog altijd gunstig effect hebben voor de kwaliteit van de opgedroogde verffilm.

Bij bepaalde natuurverven wordt conserveren met de huidige EU-normen echt problematisch. Typisch voorbeeld is caseïne omdat ondanks de toevoeging van de basisch reagerende kalk (=alkalisch) het kaasstofgedeelte héél gevoelig blijft voor schimmelaantasting.

Bij verven in poeder is het gevaar nihil zolang dat poeder goed droog bewaard wordt. Maar hier worden dikwijls onbewust bacterien en schimmels ingevoerd met gecontamineerd water. Daarom voegt men ook wel conserveermiddelen in poedervorm bij deze verven toe. De kalkindustrie in Belgie was tot een vijftal jaren geleden bv. de grootste gebruiker van fungicide/bactericiden (ik weet niet wat de huidige toestand is).

De problematiek van conserveermiddelen is ingewikkeld.

Het is overduidelijk dat noch de consument, noch de wetgever gechloreert spul, formol en diverse organometaalverbindingen (vb zinkdithiocarbamaat) wenst. Anderszijds is de ontwikkeling van (vooral veilige) conserveermiddel zo gigantisch duur dat enkel zéér kapitaalkrachtige firma's of multinationals hier nog in kunnen investeren. (Enorm duur en uitgebreid onderzoek en ontwikkeling. Talrijke dure chemische analyses. Notificatie van een grondstof om in de EU te mogen gebruiken kost 3 miljoen Euro!, toelating aanvragen en betalen in elke lidstaat van de Eu, Reachkosten enz. enz.).

Dit heeft momenteel voor gevolg dat men in de EU een héél beperkt scala van producten gaat toepassen. Zo wordt van detergent, shampoo en schoonheidsproducten tot verf bijna overal isothiazolines en aanverwante gebruikt). Dit beangstigd mij met de vraag wat men in de toekomst nog kan gebruiken.

Omgekeerd was ik erg verwonderd dat men in bepaalde verven soms terug 0.05% formol of formaldehydeafsplitsende producten  gebruikt (als je formol kent kan je het herkennen door een typische zwak irriterende geurtje dat je boven de verflaag kan ruiken). Niet officïeel gaat het de ronde  dat de EU dit terug toegelaten heeft om bepaalde leveranciers van buiten de EU (warme contreien) de kans te geven hun goederen op de Europeesche markt te verkopen. (Eén van die landen is kandidaat om lid van de EU te worden...).  Eveneens niet officïeel beweerd men dat dit toegelaten werd omdat in het menselijk bloed ook tot die grootte-orde formol gevormd zou worden als natuurlijke bescherming tegen micro-organismen (Opm.: Ik leg er dan nadruk op dat ik van dit laatste geen wetenschappelijke bewijs ontvangen heb!).

Het is moeilijk, zo goed als onmogelijk om gevoelige info te bekomen van conserveermiddelen omdat zowel de betrokken ontwikkelaars als de betrokken ambtenarij absolute zwijgplicht over deze dossiers hebben.

dag rudy

oeps, da's een hele boterham, maar het geeft me wat meer duidelijkheid en inzicht in die problematiek.  nog merci voor de moeite.

hans d

Hans,

bedankt voor het compliment.

Het is met deze onderwerpen bijna onmogelijk om met een korte repliek een volledig antwoord te geven.

Dit komt omdat ik zowel de visie van de eco-sector als die van de synthetische of chemische sector (om het zo te noemen) respecteer.

Dat heeft als nadeel dat antwoorden wel eens escaleren tot hele "epistels". Tot heden heb ik er geen probleem mee om mij hiervoor ten volle in te zetten voor dit forum. 

Het verheugd mij echter dat hier op het forum een groot aantal leden en gelijkgestemden aanwezig zijn die echt wel weten - of willen weten - waar ze mee bezig zijn. 

En... ik leer er ook mee bij!

Rudy

Ik wil Hans bijtreden dat je antwoorden steeds de moeite waard zijn en zeer leerrijk.

Alain

Hierbij mogelijks toch nog enige aanvullingen.

Het bindmiddel in de leemverven moet mijns inziens gezocht worden in de vermelding azijnzuurester, wat duidt op het gebruik van PVA (polyvinylacetaat) of de alomgekende witte houtlijm, wel degelijk een bindmiddel...

De binding van kalkverven gebeurt niet door kristalwater maar door de omzetting van het goed oplosbare calciumhydroxyde in het zeer slecht oplosbare calciumcarbonaat (kalksteen) onder invloed van de CO2 uit de lucht. Dat dit mits oordeelkundige toepassing in de geschikte omstandigheden kan leiden tot duurzame resultaten kan men nog steeds vaststellen o.a. aan de fresco's in de Sixtijnse kapel.

Peter:

ja je zou inderdaad kunnen kloppen. Het monomeer (het grondstofdeeltje van PVA) is inderdaad vinylacetaat, of zoals eerder omschreven het vinyl-azijnzuurester.

En het polymeer daarvan is dan inderdaad zoals jij aanduidt PVA of "poly-vinyl-acetaat".

PVA wordt hierdoor (dat is mijn bescheiden mening!) relatief goed aanvaard als bindmiddel in eco-verven. 

Door oorlogsomstandigheden werdt in Duitsland PVA via een hele reeks chemische reacties bekomen uit steenkool (koolstof -> carbure -> + water -> acethyleen -> enz. enz. enz. waardoor men uiteindelijk het vinylacetaat bekwam. Vinylactetaat polymeriseren gaf dan het bekende PVA of polyvinylacetaat).

Door jouw repliek begrijp ik nu waarom in Duitsland bepaalde acrylaatpolymeren toegelaten (erkend) zijn voor ecoverven.

In princiepe is het net als PVA een 100% koolwaterstofverbinding.

Positief: Net als PVA vergaat het uiteindelijk tot CO2 en water.  Negatief zal altijd blijven: De grondstof is petroleum.

Zoals ik reeds eerder vermelde is het hoopvol dat diverse grote chemische concerns (zowel in Europa als in de USA) bindmiddelen op de markt willen brengen met herwinbare grondstoffen waarbij zij de ecologische voetafdruk héél hoog in hun vaandel dragen.

Persoonlijk kijk ik erg uit naar de olieharsen die men maakt met afval van suikers. Deze laatste zullen van zichzelf 100% vloeibaar zijn. Geen water (dus ook geen conserveermiddel in dat water!) maar ook geen solventen. Ik heb reeds testmonsters van die producten aangevraagd en ben héél erg benieuwd naar de resultaten (kwaliteit, geur, verwerkbaarheid).

Groeten,

Rudy Martens

Rudy,

mede door dat toedoen van de azijnzuuresters lijkt het natuurlijke weer wat verder weg...

Zou jij in een nieuwbouw de meerkost en misschien ook de nadelen van een leemverf erbij nemen om wat minder VOC's te hebben? Of zeg je van nee het is geen merkwaardig verschil en zou een (kwalitatief betere?) "gewone" verf nemen van bv Levis, Gamma, Boss...?

Patjer:

Blijkbaar is er een groot misverstand ivm met de VOC of in het Nederland 'VOS' (vluchtige organisch stoffen) in een ecoverf of synthetisch emulsieverf (vinylverf of acryllaatverf).

De huidige EU-reglementen zijn zodanig dat die VOS gehalten zowel in 100% ecologische verf als in 100% synthetische verf strikt gereglementeerd zijn (lees:"beperkt") tot een bepaalde concentratie. Om hier geen waslijst te publiceren verzeker ik je dat die wetgeving of reglementen echt wel goed in balans is. En in die wetgeving staat trouwens letterlijk dat de boetes voor de overtreders "afschrikwekkend" moeten zijn!

Het VOS-gehalte is dus heden geen kriterium meer voor de keuze die u vraagt.

Benevens het ecologische aspect vindt ik echter de duurzaamheid van een verf van evenwaardig belang. En die duurzaamheid wordt gewaarborgt door een evenwichtige verhouding poeder met bindmiddel (in vele leemformulaties is dit een zwak punt).

Het nou net het bindmiddel dat na het poeder, pigment en vulstof, de duurzaamheid en de kwaliteit bepaald. De moeilijkheidsgraad zit hem bij leemverf om een bindmiddel toe te passen dat even ecologisch verantwoord is als het leempoeder zelf. Technisch is dat niet zo simpel (leem bevat klei, kwarts, kalk enz.). Het is net één van mijn dagelijkse beroepsbezigheden om bv. zulk gepast bindmiddel hiervoor uit te zoeken (en bij voorkeur zo natuurlijk mogelijk en op herwinbare grondstoffen gebaseerd bindmiddel).

rudy

VOS of VOC zijn eigenlijk schadelijk voor de mens.  er is inderdaad wel wat jij een strenge reglementering noemt, maar is die streng genoeg?  de EU heeft de fijnstofnormen nog aangepast (lees verhoogd) omdat het bijna niet meer mogelijk is om aan de norm te voldoen, maar niet omdat wat meer fijnstof geen probleem zou zijn.  mijn vraag is, in hoeverre zijn die normen niet gemaakt met eerder het economisch belang in het achterhoofd, en niet de openbare gezondheid?  want ik weet bijna zeker dat dit met bepaalde stoffen wel het geval is. 

wat die afschrikwekkende boetes betreft, dat doet me denken aan die afschrikwekkende foto's op de pakjes sigaretten.  ik word er althans niet slecht van als ik die zie, ik vind dat een lachertje. 

belangrijke vraag voor mij  is, wat is het ergste, dat je gezondheid die langzaamaan achteruitgaat onder invloed van allerlei belastende stoffen, of dat je verf na verloop van tijd wat verpoederd?

hans d

Als ik bv zie dat een leemverf minder dan 0.5g VOC per liter heeft en bv Levis minder dan 3g/l, dan vraag ik me af of dit zoeen verschil is?

Hoe zit het bij een leemverf met overschilderen en bv opvullen van putjes? Kan je eerst vullen met bv een gyproc filler en erna leemverf erover schilderen of bv eerst een leemverf aanlengen om als primer te dienen en dan opvullen met bv gyproc filler om vervolgens terug te verven? Of vreet dit op mekaar in?

Je leest genoeg over de pluspunten van de leemverf, maar nergens een gebruikservaring van enkele jaren...heb zelf ook geen zin om een heel huis na een korte tijd opnieu te verven omdat de verf niet kwalitatief is. En als deze dan bv nog niet overschilderbaar is met een "gewone" verf is het al helemaal te gek niet?

Hans:

bij overtreding moet alles onmiddellijk uit de winkelrekken weg en retour fabrikant.

De boetes beginnen rond de 20.000 Euro. Men heeft tussen 2007 en 2010 een overgangsperiode gehad, iedereen wordt geacht zich aangepast te hebben. De partikulier of vakman die nog product in in huis heeft mag het wel nog opgebruiken tot 2020.

Als je denkt dat het verantwoordelijke Ministerie geen controle doet dan kan ik je andere feiten vertellen.

Ik vind het triestig dat men zich blind staart op het luttele VOS dat zich nog in dat type verf bevind en blijkbaar struisvogelpolitiek doet als het over wat stof gaat. Denk maar aan de tijd dat men silicaatbezettingen de hemel in prees omwille het milieuvriendelijk aspect. Heden zijn "alle" silicaten geclasseerd als kankerverwekkend (is zelfs in de nieuwsuitzendingen van radio1 of radio2 geweest). Wat die VOS betreft zijn die dan meestal nog op basis van onschadelijke propyleenglycolderivaten waarvan er meerdere onschadelijk zijn voor mens en milieu. Vandaar dat de diskutie over 0.5 of 3 gram VOC gewoon zinloos is.

Zo is het net met poeders als leem, waar ik absoluut verf mee wil maken, alleen al omwille van de lage ecologische voetafdruk van deze natuurlijke grondstof. Maar ik stel wel (naast natuurlijk een lage of 'nul'-VOC) ook als absolute eis dat die geen gram stof mogen afgeven. Naast de klei zit er tenslotte een deel kwartszand in, en kwartsproducten worden momenteel ook véél strenger gelabeld (o.a. omwille van het stof voor de longen). Dus geen stofafgifte van een afwerklaag (verf of bezetwerk) geeft ook op zeer lange termijnen van 20-30-40 jaren  een zekerheid qua het gezondheidsaspect voor de longen van de woning.

Vond deze pdf aangaande leemverf, weliswaar in het Duits maar toch interessant lijkt me :

http://www.kalkdesign.de/PDF%20files/Lehmfarbe_Werbung_Internet.pdf

Patjer:

Zéér interessante link en het bevestigd diverse van mijn reacties hier op het forum.

 De zin "Lehmfarbe ist manchmal mehr Marketing als wirklich Ton und Sand." viel mij sterk op. Zij beweren dit omdat in verf met een synthetisch bindmiddel (bv PVA, acrylaat...) natuurpoeders als klei, krijt en dolomiet, talk als 'vulmiddel' worden gebruikt.

Ik ben ook blij dat deze buitenlandse firma mijn visie bijtreed dat voor bepaalde toepassing een bindmiddel goed of nuttig is om bepaalde kwaltiteiten van het product of voor de gebruiker te kunnen garanderen.

De toepassing van caseïne is na 20 - 30 jaren in een slecht daglicht komen te staan wegens het "te hard worden" van de verflaag (ik ken woningen waar de caseïneverf totaal gekrakeleerd is).

Dat barsten maar tevens de zwam- of schimmelaantasting van caseïneverf wordt zoveel mogelijk in de doofpot gestoken. Denk vooral aan het financieel plaatje, om bij een schadeclaim, in een woning alle caseïneverf totaal te verwijderen en opnieuw te moeten schilderen. Dat laatste is volgens mijn bescheiden mening ook de reden dat een grote buitenlandse caseïneverffabrikant '*&*' in Belgie plots van de markt verdwenen is.

Je mag me dan gerust verwijten dat ik misschien overdreven veeleisend ben, maar ik vind dat een ecologische en natuurlijke leemverf ook een duurzaamheid en andere kwaliteiten moet kunnen bieden gekend van de huidige acrylaatverven. Beroepshalve ben ik daarom ook heden bezig met diverse testen van natuurlijke vulmiddelen (leem, maar ook andere ecologische poeders) en bindmiddelen op basis van herwinbare grondstoffen (bv. harsen gestookt uit plantaarde olie en afval van suikers) enz.

Het in ecoverven aanvaarde wateroplosbare bindmiddel (cellulose) wordt trouwen ook chemisch gewonnen uit een herwinbare grondstof zoals hout.

Voor zowel de ecosector als de synthetisch sector is het hoopgevend dat grote chemische concerns hun kennis momenteel gebruiken om op basis van natuurlijke herwinbare grondstoffen totaal nieuwe bindmiddelen te maken die op korte tot middellange termijn de grens tussen eco en synthetische verf nagenoeg zullen opheffen (Analoog aan de huidige, zo goed als onschadelijke solventen,  die men als hulp-solvent soms nodig heeft om zowel ecoverf als synthetische verf te kunnen maken).

Weet iemand of  tierrafino leem stucverf tpaint goed is, want veel uitleg vind ik er niet van.

En nog een vraag, welke  ecologische verf is ideaal voor mdf te verven. 

Walter,

op de tweede vraag kan ik melden dat een evenwichtige keuze tussen ecologisch en synthetisch verf voor mdf een alkydharsverf volgens mijn ervaring de beste keuze is.

De iets trager drogende alkydverven worden gestookt met een grotere hoeveelheid natuurlijke olie en hebben daarom een lagere ecologische belasting dan de sneller drogende zogenaamde 'middelvette alkydharsen'. Deze worden tegenwoordig ook bijna overal gemaangeboden in aromaatvrije (onschadelijke) solventen.

De typische geur van mdf (van welke oorsprong die ook moge zijn...) wordt ook beter geisoleerd door een alkyd.

Ecologisch ben ik een grote voorstander van alkydverven die gestookt worden op basis van natuurlijke olie (lijnolie, soyaolie, koolzaadolie, enz.) omdat door de inbreng van een weinig chemie men zowel de duurzaamheid als ecologische belasting voor het milieu  extreem verbeterd. Bovendien behoeft men ondanks het stookproces (=energie-input) nog altijd véél minder energie welke men nodig heeft om een hars in water te maken.

(voor de chemici onder jullie: glycerol -> penta-aerythritol,  http://en.wikipedia.org/wiki/Pentaerythritol)